iti
4 April 2025
आइटीआई इलेक्ट्रोनिक मेकानिक ट्रेड पाठ्यक्रम
आइटीआई इलेक्ट्रोनिक मेकानिक ट्रेड दुई वर्षको व्यावसायिक तालिम कार्यक्रम हो, जुन नेशनल काउन्सिल फर भोकेशनल ट्रेनिङ (एनसीभीटी) द्वारा क्राफ्ट्सम्यान ट्रेनिङ स्किम (सीटीएस) अन्तर्गत सञ्चालित हुन्छ। यो पाठ्यक्रमले प्रशिक्षार्थीहरूलाई इलेक्ट्रोनिक उपकरणहरूको स्थापना, मर्मत, समस्याको समाधान र मरम्मत गर्ने कौशल प्रदान गर्छ, जुन उद्योग, घर र व्यावसायिक सेटिङहरूमा प्रयोग गरिन्छ। पाठ्यक्रम चार सेमेस्टरमा विभाजित छ, प्रत्येक छ महिनाको, र यसमा सैद्धान्तिक ज्ञान, व्यावहारिक कौशल र रोजगार योग्यता तालिम समावेश छ, जसले इलेक्ट्रोनिक प्राविधिक वा इलेक्ट्रोनिक्स उत्पादन, दूरसञ्चार र सेवा उद्योगमा सम्बन्धित भूमिकाहरूका लागि तयार गर्छ।
पाठ्यक्रमको संक्षिप्त विवरण
- अवधि: 2 वर्ष (4 सेमेस्टर)
- योग्यता: न्यूनतम 10 कक्षा विज्ञान र गणितसहित उत्तीर्ण (वा समकक्ष)
- उद्देश्य: कुशल इलेक्ट्रोनिक मेकानिक तयार गर्ने जसले इलेक्ट्रोनिक सर्किट र उपकरणहरूलाई शुद्धता र सुरक्षासहित संयोजन, परीक्षण, मरम्मत र मर्मत गर्न सक्छन्।
विस्तृत पाठ्यक्रम विभाजन
1. ट्रेड थ्योरी (सैद्धान्तिक ज्ञान)
इलेक्ट्रोनिक्ससँग सम्बन्धित सिद्धान्त, अवधारणा र प्रविधिलाई समेट्छ।
सेमेस्टर 1
- इलेक्ट्रोनिक्सको परिचय
- उद्योग र दैनिक जीवनमा इलेक्ट्रोनिक्सको महत्त्व।
- इलेक्ट्रोनिक मेकानिकको भूमिका र जिम्मेवारी।
- आधारभूत अवधारणा: भोल्टेज, करेन्ट, प्रतिरोध, शक्ति र ओमको नियम।
- सुरक्षा अभ्यास
- इलेक्ट्रोनिक्समा व्यावसायिक जोखिम (विद्युतीय झट्का, जलन, विकिरण)।
- व्यक्तिगत सुरक्षा उपकरण (PPE) को प्रयोग: पञ्जा, चश्मा, एन्टिस्ट्याटिक रिस्टब्यान्ड।
- आगो निवारण र विद्युतीय दुर्घटनाको लागि प्राथमिक उपचार।
- आधारभूत विद्युतीय अवधारणा
- AC र DC आधारभूत, शृङ्खला र समानान्तर सर्किट।
- कन्डक्टर, इन्सुलेटर र सेमिकन्डक्टर।
- मापन उपकरण: मल्टिमिटर, एमिटर, भोल्टमिटर, ओममिटर।
- इलेक्ट्रोनिक कम्पोनेन्ट
- निष्क्रिय कम्पोनेन्ट: प्रतिरोधक, क्यापेसिटर, इन्डक्टर (प्रकार, रङ कोडिङ, रेटिङ)।
- सक्रिय कम्पोनेन्ट: डायोड, ट्रान्जिस्टर (PNP, NPN), थाइरिस्टर।
- सोल्डरिङ र डिसोल्डरिङ प्रविधि, उपकरण (सोल्डरिङ आइरन, सोल्डर तार, फ्लक्स)।
- कार्यशाला उपकरण र सामग्री
- हातका उपकरण: स्क्रूड्राइभर, प्लायर्स, कटर, तार स्ट्रिपर।
- पावर उपकरण: ड्रिलिङ मेसिन, पीसीबी एचिङ उपकरण।
- उपकरणको हेरचाह र मर्मत।
सेमेस्टर 2
- सेमिकन्डक्टर डिभाइस
- डायोडको कार्य: रेक्टिफायर, जेनर, LED, फोटोडायोड।
- ट्रान्जिस्टर कन्फिगरेसन: CE, CB, CC; बायसिङ प्रविधि।
- एकीकृत सर्किट (IC) को परिचय: प्रकार र प्रयोग।
- पावर सप्लाई
- रेक्टिफायर: हाफ-वेभ, फुल-वेभ, ब्रिज रेक्टिफायर।
- फिल्टर: क्यापेसिटर, इन्डक्टर र LC फिल्टर।
- भोल्टेज रेगुलेटर: जेनर डायोड आधारित, IC आधारित (जस्तै, 78xx, 79xx शृङ्खला)।
- एम्प्लिफायर
- वर्गीकरण: क्लास A, B, AB, C एम्प्लिफायर।
- एकल-चरण र बहु-चरण एम्प्लिफायर।
- फ्रिक्वेन्सी प्रतिक्रिया र ब्यान्डविड्थ अवधारणा।
- डिजिटल इलेक्ट्रोनिक्स आधारभूत
- संख्या प्रणाली: बाइनरी, दशमलव, हेक्साडेसिमल।
- लजिक गेट्स: AND, OR, NOT, NAND, NOR, XOR, XNOR (चिन्ह, सत्य तालिका)।
- बुलियन बीजगणित र सरलीकरण प्रविधि।
- मापन र परीक्षण उपकरण
- ओसिलेस्कोप: ब्लक डायाग्राम, कार्य र प्रयोग।
- सिग्नल जेनेरेटर: प्रकार र प्रयोग।
- मल्टिमिटर र LCR मिटरले कम्पोनेन्ट परीक्षण।
सेमेस्टर 3
- उन्नत डिजिटल इलेक्ट्रोनिक्स
- फ्लिप-फ्लप, रजिस्टर, काउन्टर (सिन्क्रोनस र असिन्क्रोनस)।
- मल्टिप्लेक्सर, डिमल्टिप्लेक्सर, एनकोडर, डिकोडर।
- मेमोरी डिभाइस: RAM, ROM, PROM, EPROM, EEPROM।
- माइक्रोप्रोसेसर र माइक्रोकन्ट्रोलर
- 8085 माइक्रोप्रोसेसरको परिचय: आर्किटेक्चर, पिन डायाग्राम, निर्देशन सेट।
- माइक्रोकन्ट्रोलरको आधारभूत (जस्तै, 8051): विशेषताहरू र प्रयोग।
- इन्टरफेसिङ प्रविधि: LED, 7-सेगमेन्ट डिस्प्ले, स्विच।
- सञ्चार प्रणाली
- मोड्युलेसन: AM, FM, PM (सिद्धान्त र प्रयोग)।
- ट्रान्समिटर र रिसिभर: ब्लक डायाग्राम र कार्य।
- एन्टेना: प्रकार, विशेषताहरू र प्रयोग।
- इलेक्ट्रोनिक सर्किट
- ओसिलेटर: RC, LC, क्रिस्टल ओसिलेटर।
- मल्टिभाइब्रेटर: एस्टेबल, मोनोस्टेबल, बाइस्टेबल।
- टाइमर IC (जस्तै, 555): कार्य र प्रयोग।
- औद्योगिक इलेक्ट्रोनिक्स
- रिले, कन्ट्याक्टर र सोलोनोइड: कार्य र प्रयोग।
- थाइरिस्टर र SCR: विशेषताहरू र ट्रिगरिङ विधि।
- पावर नियन्त्रण सर्किट: फेज नियन्त्रण, चपर सर्किट।
सेमेस्टर 4
- उपभोक्ता इलेक्ट्रोनिक्स
- टिभीको कार्य (CRT, LED, LCD): ब्लक डायाग्राम र समस्याको समाधान।
- अडियो प्रणाली: एम्प्लिफायर, स्पिकर, माइक्रोफोन।
- घरायसी उपकरण: माइक्रोवेभ ओभन, वासिङ मेसिन, इन्भर्टर।
- उन्नत सञ्चार प्रणाली
- फाइबर अप्टिक्स: सिद्धान्त, केबल, कनेक्टर, स्प्लाइसिङ।
- मोबाइल सञ्चार: GSM, CDMA आधारभूत, सेल फोन ब्लक डायाग्राम।
- स्याटेलाइट सञ्चार: कम्पोनेन्ट र प्रयोग।
- कम्प्युटर हार्डवेयर र नेटवर्किङ
- पीसी आर्किटेक्चर: मदरबोर्ड, CPU, RAM, भण्डारण डिभाइस।
- परिधीय डिभाइस: प्रिन्टर, स्क्यानर, UPS।
- आधारभूत नेटवर्किङ: LAN, WAN, IP ठेगाना, केबल (UTP, कोएक्सियल)।
- समस्याको समाधान र मर्मत
- इलेक्ट्रोनिक सर्किटमा दोष निदान: ओपन सर्किट, सर्ट सर्किट, कम्पोनेन्ट विफलता।
- SMPS, UPS र इन्भर्टर मरम्मत प्रविधि।
- इलेक्ट्रोनिक उपकरणको निवारक मर्मत।
- उदीयमान प्रविधि
- IoT (इन्टरनेट अफ थिङ्स) को परिचय: सेन्सर, एक्ट्युएटर, प्रयोग।
- रोबोटिक्सको आधारभूत: कम्पोनेन्ट र नियन्त्रण प्रणाली।
- नवीकरणीय ऊर्जा प्रणाली: सोलार प्यानल, इन्भर्टर, ब्याट्री व्यवस्थापन।
2. ट्रेड प्राक्टिकल (हातले काम गर्ने कौशल)
इलेक्ट्रोनिक्समा व्यावहारिक निपुणता विकासमा केन्द्रित हुन्छ।
सेमेस्टर 1
- सुरक्षा र उपकरण सञ्चालन
- विद्युतीय र इलेक्ट्रोनिक उपकरणको सुरक्षित सञ्चालन।
- सोल्डरिङ र सर्किट संयोजनको क्रममा PPE को प्रयोग।
- कम्पोनेन्ट पहिचान र परीक्षण
- रङ कोड र चिन्ह प्रयोग गरी प्रतिरोधक, क्यापेसिटर, डायोड पहिचान।
- मल्टिमिटरले कम्पोनेन्टको निरन्तरता र रेटिङ परीक्षण।
- सर्किट संयोजन
- सामान्य उद्देश्यको PCB मा कम्पोनेन्टको सोल्डरिङ।
- साधारण सर्किट निर्माण: शृङ्खला, समानान्तर, भोल्टेज डिभाइडर।
- मापन अभ्यास
- मल्टिमिटरले भोल्टेज, करेन्ट र प्रतिरोध मापन।
- ओममिटर र निरन्तरता परीक्षकको प्रयोग।
- पावर सप्लाई निर्माण
- हाफ-वेभ र फुल-वेभ रेक्टिफायर सर्किट संयोजन।
- फिल्टर क्यापेसिटरसहित रेक्टिफायर आउटपुट परीक्षण।
सेमेस्टर 2
- सेमिकन्डक्टर प्रयोग
- डायोड आधारित सर्किट निर्माण र परीक्षण: रेक्टिफायर, क्लिपर, क्ल्याम्पर।
- ट्रान्जिस्टर एम्प्लिफायर (CE कन्फिगरेसन) को निर्माण।
- साधारण IC आधारित सर्किट संयोजन (जस्तै, 741 op-amp को प्रयोग)।
- पावर सप्लाई विकास
- 7805/7812 IC प्रयोग गरी नियन्त्रित पावर सप्लाई निर्माण।
- लोडसहित आउटपुट भोल्टेज र करेन्ट परीक्षण।
- डिजिटल सर्किट
- IC (7400 शृङ्खला) प्रयोग गरी लजिक गेट सर्किट निर्माण।
- ब्रेडबोर्डमा आधारभूत गेट्सको सत्य तालिका जाँच।
- उपकरण प्रयोग
- ओसिलेस्कोपले तरंगरूप मापन।
- फङ्क्सन जेनेरेटरले सिग्नल उत्पन्न।
- दोष पहिचान
- साधारण इलेक्ट्रोनिक सर्किटमा दोष पहिचान र सुधार।
- PCB मा दोषपूर्ण कम्पोनेन्ट प्रतिस्थापन।
सेमेस्टर 3
- डिजिटल इलेक्ट्रोनिक्स अभ्यास
- IC प्रयोग गरी फ्लिप-फ्लप सर्किट (SR, JK, D-प्रकार) संयोजन।
- LED सहित 4-बिट बाइनरी काउन्टर निर्माण र परीक्षण।
- डिकोडर IC सहित 7-सेगमेन्ट डिस्प्ले इन्टरफेस।
- माइक्रोप्रोसेसर प्रोग्रामिङ
- आधारभूत 8085 प्रोग्राम लेखन र सञ्चालन (जोड, घटाउ)।
- 8085 किटसहित LED र स्विच इन्टरफेस।
- माइक्रोकन्ट्रोलर आधारित सर्किट परीक्षण (जस्तै, 8051 सहित LED ब्लिङ्किङ)।
- सञ्चार प्रणाली
- AM/FM मोड्युलेटर सर्किट संयोजन।
- ट्रान्समिटर र रिसिभर मोड्युल परीक्षण।
- औद्योगिक इलेक्ट्रोनिक्स
- रिले आधारित नियन्त्रण सर्किट निर्माण।
- ल्याम्प लोडसहित SCR ट्रिगरिङ परीक्षण।
- प्रोजेक्ट कार्य
- सानो इलेक्ट्रोनिक ग्याजेट डिजाइन र निर्माण (जस्तै, डोरबेल, लाइट डिमर)।
- सर्किट डायाग्राम र कार्य विवरणसहित प्रोजेक्ट रिपोर्ट तयार।
सेमेस्टर 4
- उपभोक्ता इलेक्ट्रोनिक्स मरम्मत
- टिभी/डीभीडी प्लेयर खोली दोष निदानको लागि पुनः संयोजन।
- अडियो एम्प्लिफायर र पावर सप्लाई मरम्मत।
- घरायसी उपकरणको समस्या समाधान (जस्तै, माइक्रोवेभ, इन्भर्टर)।
- उन्नत सञ्चार अभ्यास
- फाइबर अप्टिक स्प्लाइसिङ र परीक्षण।
- आधारभूत मोबाइल चार्जर सर्किट संयोजन।
- स्याटेलाइट रिसिभर कम्पोनेन्ट परीक्षण।
- कम्प्युटर हार्डवेयर र नेटवर्किङ
- पीसी संयोजन: CPU, RAM, र हार्ड डिस्क स्थापना।
- स्विच र केबलसहित आधारभूत LAN सेटअप कन्फिगर।
- प्रिन्टर/स्क्यानर ड्राइभर स्थापना र समस्या समाधान।
- मर्मत र परीक्षण
- SMPS र UPS प्रणालीको मरम्मत दोष सिमुलेसनसहित।
- इलेक्ट्रोनिक उपकरणको निवारक मर्मत।
- उन्नत प्रोजेक्ट
- IoT आधारित डिभाइस निर्माण (जस्तै, तापक्रम मापन यन्त्र)।
- सेन्सरसहित साधारण रोबोटिक हात संयोजन।
- सौर ऊर्जा चालित सर्किट परीक्षण र प्रदर्शन।
3. कार्यशाला गणना र विज्ञान
इलेक्ट्रोनिक्सका लागि गणितीय र वैज्ञानिक आधार प्रदान गर्छ।
- सेमेस्टर 1 र 2
- एकाइ र मापन: भोल्टेज, करेन्ट, शक्ति, फ्रिक्वेन्सी।
- आधारभूत अङ्कगणित: सर्किट गणनाको लागि भिन्न, प्रतिशत, अनुपात।
- ओमको नियम र किरचहफको नियमको प्रयोग।
- इलेक्ट्रोनिक्समा ताप, ऊर्जा र शक्ति अवधारणा।
- सेमेस्टर 3 र 4
- त्रिकोणमिति: तरंगरूप विश्लेषण (साइन, कोसाइन)।
- लघुगणक: एम्प्लिफायरमा डेसिबल गणना।
- क्याल्कुलस आधारभूत: सिग्नलमा परिवर्तन दर।
- चुम्बकत्व र विद्युतचुम्बकीय प्रेरण सिद्धान्त।
4. इन्जिनियरिङ रेखाचित्र
प्राविधिक रेखाचित्र र स्किम्याटिक व्याख्या सिकाउँछ।
- सेमेस्टर 1 र 2
- रेखाचित्र उपकरणको प्रयोग: स्केल, कम्पास, प्रोट्र्याक्टर।
- आधारभूत चिन्ह: प्रतिरोधक, क्यापेसिटर, डायोड, ट्रान्जिस्टर।
- साधारण सर्किट डायाग्राम: पावर सप्लाई, एम्प्लिफायर।
- सेमेस्टर 3 र 4
- ब्लक डायाग्राम: माइक्रोप्रोसेसर, सञ्चार प्रणाली।
- PCB लेआउट डिजाइन: एकल-तह र बहु-तह।
- जटिल स्किम्याटिक पढ्न र कोर्न (जस्तै, टिभी, SMPS)।
5. रोजगार योग्यता कौशल
जागिरको तयारी र नरम कौशल बढाउँछ।
- सेमेस्टर 1 र 2
- सञ्चार कौशल: कार्यस्थलमा कुराकानी, प्रतिवेदन लेखन।
- प्राविधिक सेटिङमा समय व्यवस्थापन र टिमवर्क।
- आधारभूत आइटी कौशल: MS अफिस, इमेल प्रयोग।
- सेमेस्टर 3 र 4
- उद्यमशीलता आधारभूत: मरम्मत व्यवसाय सुरु गर्न।
- रिज्युम लेखन र अन्तर्वार्ता कौशल।
- उन्नत आइटी: इन्टरनेट अनुसन्धान, इलेक्ट्रोनिक्सका लागि सफ्टवेयर उपकरण।
मूल्याङ्कन र प्रमाणपत्र
- परीक्षा: सेमेस्टरअनुसार सैद्धान्तिक र व्यावहारिक कम्पोनेन्टसहित आयोजित।
- प्रमाणपत्र: सफल उम्मेदवारहरूलाई एनसीभीटीबाट नेशनल ट्रेड सर्टिफिकेट (NTC) प्रदान गरिन्छ, जुन नेपाल र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा मान्य छ।
- मूल्याङ्कन: व्यावहारिक परीक्षण (जस्तै, सर्किट संयोजन), सैद्धान्तिक परीक्षा र प्रोजेक्ट मूल्याङ्कन समावेश।
क्यारियर अवसर
- उत्पादन र सेवा उद्योगमा इलेक्ट्रोनिक प्राविधिक।
- दूरसञ्चार, उपभोक्ता इलेक्ट्रोनिक्स मरम्मत र आइटी हार्डवेयरमा भूमिका।
- मरम्मत पसल वा फ्रिल्यान्स सेवामार्फत स्वरोजगार।
- थप अध्ययन: इलेक्ट्रोनिक्स इन्जिनियरिङ डिप्लोमामा ल्याटरल इन्ट्री।
नोट
- यो पाठ्यक्रम नवीनतम एनसीभीटी दिशानिर्देशसँग संरेखित छ र संस्था वा राज्य-विशिष्ट आवश्यकताअनुसार केही परिवर्तन हुन सक्छ।
- सबैभन्दा अद्यावधिक संस्करणको लागि, डाइरेक्टोरेट जनरल अफ ट्रेनिङ (DGT) वेबसाइट (dgt.gov.in) वा तपाईंको स्थानीय आइटीआईलाई सन्दर्भ गर्नुहोस्।
Trade Type
- 35 views