
આઈટીઆઈ ઇલેક્ટ્રોનિક મેકેનિક ટ્રેડ અભ્યાસક્રમ (ગુજરાતીમાં)
આઈટીઆઈ ઇલેક્ટ્રોનિક મેકેનિક ટ્રેડ એ બે વર્ષનો વ્યવસાયિક તાલીમ કાર્યક્રમ છે, જે નેશનલ કાઉન્સિલ ફોર વોકેશનલ ટ્રેનિંગ (એનસીવીટી) દ્વારા ક્રાફ્ટ્સમેન ટ્રેનિંગ સ્કીમ (સીટીએસ) હેઠળ સંચાલિત થાય છે. આ કોર્સ તાલીમાર્થીઓને ઇલેક્ટ્રોનિક સાધનોની સ્થાપના, જાળવણી, સમસ્યા નિવારણ અને સમારકામની કુશળતા પ્રદાન કરે છે, જે ઉદ્યોગો, ઘરો અને વ્યાપારી સેટિંગ્સમાં વપરાય છે. અભ્યાસક્રમ ચાર સેમેસ્ટરમાં વિભાજિત છે, દરેક છ મહિનાનો, અને તેમાં સૈદ્ધાંતિક જ્ઞાન, વ્યવહારિક કૌશલ્ય અને રોજગાર યોગ્યતા તાલીમ શામેલ છે, જે ઇલેક્ટ્રોનિક ટેકનિશિયન અથવા ઇલેક્ટ્રોનિક્સ ઉત્પાદન, ટેલિકોમ્યુનિકેશન અને સેવા ઉદ્યોગોમાં સંબંધિત ભૂમિકાઓ માટે તૈયાર કરે છે.
કોર્સનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન
- અવધિ: 2 વર્ષ (4 સેમેસ્ટર)
- લાયકાત: ઓછામાં ઓછું 10મું ધોરણ વિજ્ઞાન અને ગણિત સાથે પાસ (અથવા સમકક્ષ)
- ઉદ્દેશ્ય: નિપુણ ઇલેક્ટ્રોનિક મેકેનિક તૈયાર કરવા જે ઇલેક્ટ્રોનિક સર્કિટ અને ઉપકરણોને ચોકસાઈ અને સલામતી સાથે એસેમ્બલ, પરીક્ષણ, સમારકામ અને જાળવણી કરી શકે.
વિગતવાર અભ્યાસક્રમ વિભાજન
1. ટ્રેડ થિયરી (સૈદ્ધાંતિક જ્ઞાન)
ઇલેક્ટ્રોનિક્સ સંબંધિત સિદ્ધાંતો, ખ્યાલો અને ટેકનોલોજીને આવરી લે છે.
સેમેસ્ટર 1
- ઇલેક્ટ્રોનિક્સનો પરિચય
- ઉદ્યોગ અને રોજિંદા જીવનમાં ઇલેક્ટ્રોનિક્સનું મહત્વ.
- ઇલેક્ટ્રોનિક મેકેનિકની ભૂમિકાઓ અને જવાબદારીઓ.
- મૂળભૂત ખ્યાલો: વોલ્ટેજ, કરંટ, પ્રતિરોધ, શક્તિ અને ઓહમનો નિયમ.
- સલામતી અભ્યાસ
- ઇલેક્ટ્રોનિક્સમાં વ્યવસાયિક જોખમો (વીજળીનો આંચકો, દાઝવું, રેડિયેશન).
- વ્યક્તિગત સુરક્ષા સાધનો (PPE) નો ઉપયોગ: હાથમોજાં, ગૉગલ્સ, એન્ટિસ્ટેટિક રિસ્ટબેન્ડ.
- આગ નિવારણ અને વીજળીની દુર્ઘટનાઓ માટે પ્રાથમિક સારવાર.
- મૂળભૂત વીજળી ખ્યાલો
- AC અને DC મૂળભૂત, શ્રેણી અને સમાંતર સર્કિટ.
- વાહક, ઇન્સ્યુલેટર અને સેમિકન્ડક્ટર.
- માપન સાધનો: મલ્ટિમીટર, એમીટર, વોલ્ટમીટર, ઓહ્મમીટર.
- ઇલેક્ટ્રોનિક ઘટકો
- નિષ્ક્રિય ઘટકો: પ્રતિરોધક, કેપેસિટર, ઇન્ડક્ટર (પ્રકાર, રંગ કોડિંગ, રેટિંગ).
- સક્રિય ઘટકો: ડાયોડ, ટ્રાન્ઝિસ્ટર (PNP, NPN), થાયરિસ્ટર.
- સોલ્ડરિંગ અને ડિસોલ્ડરિંગ ટેકનિક, સાધનો (સોલ્ડરિંગ આયર્ન, સોલ્ડર વાયર, ફ્લક્સ).
- વર્કશોપ સાધનો અને ઉપકરણો
- હાથનાં સાધનો: સ્ક્રૂડ્રાઇવર, પેઇર, કટર, વાયર સ્ટ્રિપર.
- પાવર ટૂલ્સ: ડ્રિલિંગ મશીન, પીસીબી એચિંગ ટૂલ્સ.
- સાધનોની સંભાળ અને જાળવણી.
સેમેસ્ટર 2
- સેમિકન્ડક્ટર ડિવાઇસ
- ડાયોડનું કાર્ય: રેક્ટિફાયર, ઝેનર, LED, ફોટોડાયોડ.
- ટ્રાન્ઝિસ્ટર કન્ફિગરેશન: CE, CB, CC; બાયસિંગ ટેકનિક.
- ઇન્ટિગ્રેટેડ સર્કિટ (IC) નો પરિચય: પ્રકાર અને ઉપયોગ.
- પાવર સપ્લાય
- રેક્ટિફાયર્સ: હાફ-વેવ, ફુલ-વેવ, બ્રિજ રેક્ટિફાયર્સ.
- ફિલ્ટર્સ: કેપેસિટર, ઇન્ડક્ટર અને LC ફિલ્ટર્સ.
- વોલ્ટેજ રેગ્યુલેટર: ઝેનર ડાયોડ આધારિત, IC આધારિત (દા.ત., 78xx, 79xx સિરીઝ).
- એમ્પ્લિફાયર્સ
- વર્ગીકરણ: ક્લાસ A, B, AB, C એમ્પ્લિફાયર્સ.
- એકલ-સ્ટેજ અને મલ્ટી-સ્ટેજ એમ્પ્લિફાયર્સ.
- આવૃત્તિ પ્રતિક્રિયા અને બેન્ડવિડ્થ ખ્યાલો.
- ડિજિટલ ઇલેક્ટ્રોનિક્સ મૂળભૂત
- સંખ્યા પદ્ધતિ: બાઇનરી, દશાંશ, હેક્સાડેસિમલ.
- લૉજિક ગેટ્સ: AND, OR, NOT, NAND, NOR, XOR, XNOR (પ્રતીક, સત્ય કોષ્ટક).
- બૂલિયન બીજગણિત અને સરળીકરણ ટેકનિક.
- માપન અને પરીક્ષણ સાધનો
- ઑસિલોસ્કોપ: બ્લૉક ડાયાગ્રામ, કાર્ય અને ઉપયોગ.
- સિગ્નલ જનરેટર: પ્રકાર અને ઉપયોગ.
- મલ્ટિમીટર અને LCR મીટરથી ઘટકોનું પરીક્ષણ.
સેમેસ્ટર 3
- એડવાન્સ્ડ ડિજિટલ ઇલેક્ટ્રોનિક્સ
- ફ્લિપ-ફ્લૉપ, રજિસ્ટર, કાઉન્ટર (સિંક્રોનસ અને એસિંક્રોનસ).
- મલ્ટિપ્લેક્સર, ડિમલ્ટિપ્લેક્સર, એનકોડર, ડિકોડર.
- મેમરી ડિવાઇસ: RAM, ROM, PROM, EPROM, EEPROM.
- માઇક્રોપ્રોસેસર અને માઇક્રોકન્ટ્રોલર
- 8085 માઇક્રોપ્રોસેસરનો પરિચય: આર્કિટેક્ચર, પિન ડાયાગ્રામ, ઇન્સ્ટ્રક્શન સેટ.
- માઇક્રોકન્ટ્રોલરના મૂળભૂત ખ્યાલો (દા.ત., 8051): વિશેષતાઓ અને ઉપયોગ.
- ઇન્ટરફેસિંગ ટેકનિક: LED, 7-સેગમેન્ટ ડિસ્પ્લે, સ્વિચ.
- સંચાર પદ્ધતિ
- મોડ્યુલેશન: AM, FM, PM (સિદ્ધાંત અને ઉપયોગ).
- ટ્રાન્સમિટર અને રિસીવર: બ્લૉક ડાયાગ્રામ અને કાર્ય.
- એન્ટેના: પ્રકાર, લાક્ષણિકતાઓ અને ઉપયોગ.
- ઇલેક્ટ્રોનિક સર્કિટ
- ઑસિલેટર: RC, LC, ક્રિસ્ટલ ઑસિલેટર.
- મલ્ટિવાઇબ્રેટર: એસ્ટેબલ, મોનોસ્ટેબલ, બાઇસ્ટેબલ.
- ટાઇમર IC (દા.ત., 555): કાર્ય અને ઉપયોગ.
- ઔદ્યોગિક ઇલેક્ટ્રોનિક્સ
- રિલે, કૉન્ટેક્ટર અને સોલેનૉઇડ: કાર્ય અને ઉપયોગ.
- થાયરિસ્ટર અને SCR: લાક્ષણિકતાઓ અને ટ્રિગરિંગ પદ્ધતિ.
- પાવર નિયંત્રણ સર્કિટ: ફેઝ નિયંત્રણ, ચૉપર સર્કિટ.
સેમેસ્ટર 4
- ગ્રાહક ઇલેક્ટ્રોનિક્સ
- ટીવીનું કાર્ય (CRT, LED, LCD): બ્લૉક ડાયાગ્રામ અને સમસ્યા નિવારણ.
- ઑડિયો સિસ્ટમ: એમ્પ્લિફાયર્સ, સ્પીકર, માઇક્રોફોન.
- ઘરેલું ઉપકરણો: માઇક્રોવેવ ઓવન, વૉશિંગ મશીન, ઇન્વર્ટર.
- એડવાન્સ્ડ સંચાર પદ્ધતિ
- ફાઇબર ઑપ્ટિક્સ: સિદ્ધાંત, કેબલ, કનેક્ટર, સ્પ્લાઇસિંગ.
- મોબાઇલ સંચાર: GSM, CDMA મૂળભૂત, સેલ ફોન બ્લૉક ડાયાગ્રામ.
- સેટેલાઇટ સંચાર: ઘટકો અને ઉપયોગ.
- કમ્પ્યુટર હાર્ડવેર અને નેટવર્કિંગ
- પીસી આર્કિટેક્ચર: મધરબોર્ડ, CPU, RAM, સ્ટોરેજ ડિવાઇસ.
- પેરિફેરલ ડિવાઇસ: પ્રિન્ટર, સ્કેનર, UPS.
- મૂળભૂત નેટવર્કિંગ: LAN, WAN, IP એડ્રેસિંગ, કેબલ (UTP, કોએક્સિયલ).
- સમસ્યા નિવારણ અને જાળવણી
- ઇલેક્ટ્રોનિક સર્કિટમાં ખામી નિદાન: ઓપન સર્કિટ, શૉર્ટ સર્કિટ, ઘટક નિષ્ફળતા.
- SMPS, UPS અને ઇન્વર્ટર સમારકામ ટેકનિક.
- ઇલેક્ટ્રોનિક સાધનોની નિવારક જાળવણી.
- ઉભરતી ટેકનોલોજી
- IoT (ઇન્ટરનેટ ઑફ થિંગ્સ) નો પરિચય: સેન્સર, એક્ચ્યુએટર, ઉપયોગ.
- રોબોટિક્સના મૂળભૂત: ઘટકો અને નિયંત્રણ પદ્ધતિ.
- નવીનીકરણીય ઊર્જા પદ્ધતિ: સોલર પેનલ, ઇન્વર્ટર, બેટરી વ્યવસ્થાપન.
2. ટ્રેડ પ્રેક્ટિકલ (હાથે-કામ કૌશલ્ય)
ઇલેક્ટ્રોનિક્સમાં વ્યવહારિક નિપુણતા વિકસાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.
સેમેસ્ટર 1
- સલામતી અને સાધન સંચાલન
- વીજળી અને ઇલેક્ટ્રોનિક સાધનોનું સલામત સંચાલન.
- સોલ્ડરિંગ અને સર્કિટ એસેમ્બલી દરમિયાન PPE નો ઉપયોગ.
- ઘટક ઓળખ અને પરીક્ષણ
- રંગ કોડ અને ચિહ્નોનો ઉપયોગ કરીને પ્રતિરોધક, કેપેસિટર, ડાયોડની ઓળખ.
- મલ્ટિમીટરથી ઘટકોની સાતત્યતા અને રેટિંગ પરીક્ષણ.
- સર્કિટ એસેમ્બલી
- સામાન્ય હેતુ PCB પર ઘટકોનું સોલ્ડરિંગ.
- સાદા સર્કિટ બનાવવું: શ્રેણી, સમાંતર, વોલ્ટેજ ડિવાઇડર.
- માપન અભ્યાસ
- મલ્ટિમીટરથી વોલ્ટેજ, કરંટ અને પ્રતિરોધ માપવું.
- ઓહ્મમીટર અને સાતત્યતા પરીક્ષકનો ઉપયોગ.
- પાવર સપ્લાય નિર્માણ
- હાફ-વેવ અને ફુલ-વેવ રેક્ટિફાયર સર્કિટ એસેમ્બલ કરવું.
- ફિલ્ટર કેપેસિટર સાથે રેક્ટિફાયર આઉટપુટ પરીક્ષણ.
સેમેસ્ટર 2
- સેમિકન્ડક્ટર એપ્લિકેશન
- ડાયોડ આધારિત સર્કિટ બનાવવું અને પરીક્ષણ: રેક્ટિફાયર્સ, ક્લિપર્સ, ક્લેમ્પર્સ.
- ટ્રાન્ઝિસ્ટર એમ્પ્લિફાયર (CE કન્ફિગરેશન) નું નિર્માણ.
- સાદું IC આધારિત સર્કિટ એસેમ્બલ કરવું (દા.ત., 741 op-amp નો ઉપયોગ).
- પાવર સપ્લાય વિકાસ
- 7805/7812 IC નો ઉપયોગ કરીને નિયંત્રિત પાવર સપ્લાય બનાવવું.
- લોડ સાથે આઉટપુટ વોલ્ટેજ અને કરંટ પરીક્ષણ.
- ડિજિટલ સર્કિટ
- IC (7400 સિરીઝ) નો ઉપયોગ કરીને લૉજિક ગેટ સર્કિટ બનાવવું.
- બ્રેડબોર્ડ પર મૂળભૂત ગેટ્સનું સત્ય કોષ્ટક ચકાસવું.
- સાધન ઉપયોગ
- ઑસિલોસ્કોપથી તરંગરૂપ માપવું.
- ફંક્શન જનરેટરથી સિગ્નલ ઉત્પન્ન કરવું.
- ખામી શોધ
- સાદા ઇલેક્ટ્રોનિક સર્કિટમાં ખામી શોધવી અને સુધારવી.
- PCB પર ખામીયુક્ત ઘટકો બદલવા.
સેમેસ્ટર 3
- ડિજિટલ ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અભ્યાસ
- IC નો ઉપયોગ કરીને ફ્લિપ-ફ્લૉપ સર્કિટ (SR, JK, D-પ્રકાર) એસેમ્બલ કરવું.
- LED સાથે 4-બિટ બાઇનરી કાઉન્ટર બનાવવું અને પરીક્ષણ.
- ડિકોડર IC સાથે 7-સેગમેન્ટ ડિસ્પ્લે ઇન્ટરફેસ કરવું.
- માઇક્રોપ્રોસેસર પ્રોગ્રામિંગ
- મૂળભૂત 8085 પ્રોગ્રામ લખવો અને ચલાવવો (ઉમેરો, બાદબાકી).
- 8085 કિટ સાથે LED અને સ્વિચ ઇન્ટરફેસ કરવું.
- માઇક્રોકન્ટ્રોલર આધારિત સર્કિટ પરીક્ષણ (દા.ત., 8051 સાથે LED બ્લિંકિંગ).
- સંચાર પદ્ધતિ
- AM/FM મોડ્યુલેટર સર્કિટ એસેમ્બલ કરવું.
- ટ્રાન્સમિટર અને રિસીવર મૉડ્યુલ પરીક્ષણ.
- ઔદ્યોગિક ઇલેક્ટ્રોનિક્સ
- રિલે આધારિત નિયંત્રણ સર્કિટ નિર્માણ.
- લેમ્પ લોડ સાથે SCR ટ્રિગરિંગ પરીક્ષણ.
- પ્રોજેક્ટ કાર્ય
- નાનું ઇલેક્ટ્રોનિક ગેજેટ ડિઝાઇન અને બનાવવું (દા.ત., ડોરબેલ, લાઇટ ડિમર).
- સર્કિટ ડાયાગ્રામ અને કાર્ય વિગતો સાથે પ્રોજેક્ટ રિપોર્ટ તૈયાર કરવો.
સેમેસ્ટર 4
- ગ્રાહક ઇલેક્ટ્રોનિક્સ સમારકામ
- ટીવી/ડીવીડી પ્લેયર ખોલવું અને ખામી નિદાન માટે પુનઃ એસેમ્બલ કરવું.
- ઑડિયો એમ્પ્લિફાયર્સ અને પાવર સપ્લાયનું સમારકામ.
- ઘરેલું ઉપકરણોની સમસ્યા નિવારણ (દા.ત., માઇક્રોવેવ, ઇન્વર્ટર).
- એડવાન્સ્ડ સંચાર અભ્યાસ
- ફાઇબર ઑપ્ટિક સ્પ્લાઇસિંગ અને પરીક્ષણ.
- મૂળભૂત મોબાઇલ ચાર્જર સર્કિટ એસેમ્બલ કરવું.
- સેટેલાઇટ રિસીવર ઘટકોનું પરીક્ષણ.
- કમ્પ્યુટર હાર્ડવેર અને નેટવર્કિંગ
- પીસી એસેમ્બલ: CPU, RAM, અને હાર્ડ ડિસ્ક ઇન્સ્ટોલ કરવું.
- સ્વિચ અને કેબલ સાથે મૂળભૂત LAN સેટઅપ કન્ફિગર કરવું.
- પ્રિન્ટર/સ્કેનર ડ્રાઇવર ઇન્સ્ટોલ અને સમસ્યા નિવારણ.
- જાળવણી અને પરીક્ષણ
- SMPS અને UPS સિસ્ટમનું સમારકામ ખામી સિમ્યુલેશન સાથે.
- ઇલેક્ટ્રોનિક સાધનોની નિવારક જાળવણી.
- એડવાન્સ્ડ પ્રોજેક્ટ
- IoT આધારિત ડિવાઇસ બનાવવું (દા.ત., તાપમાન મોનિટર).
- સેન્સર સાથે સાદું રોબોટિક આર્મ એસેમ્બલ કરવું.
- સોલર ચાલિત સર્કિટનું પરીક્ષણ અને પ્રદર્શન.
3. વર્કશોપ ગણતરી અને વિજ્ઞાન
ઇલેક્ટ્રોનિક્સ માટે ગાણિતિક અને વૈજ્ઞાનિક આધાર પૂરો પાડે છે.
- સેમેસ્ટર 1 અને 2
- એકમો અને માપ: વોલ્ટેજ, કરંટ, શક્તિ, આવૃત્તિ.
- મૂળભૂત અંકગણિત: સર્કિટ ગણતરી માટે અપૂર્ણાંક, ટકાવારી, ગુણોત્તર.
- ઓહમનો નિયમ અને કિર્ચહૉફના નિયમોનો ઉપયોગ.
- ઇલેક્ટ્રોનિક્સમાં ગરમી, ઊર્જા અને શક્તિ ખ્યાલો.
- સેમેસ્ટર 3 અને 4
- ત્રિકોણમિતિ: તરંગરૂપ વિશ્લેષણ (સાઇન, કોસાઇન).
- લઘુગણક: એમ્પ્લિફાયર્સમાં ડેસિબલ ગણતરી.
- કેલ્ક્યુલસ મૂળભૂત: સિગ્નલમાં ફેરફારનો દર.
- ચુંબકત્વ અને ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક ઇન્ડક્શન સિદ્ધાંત.
4. ઇજનેરી ડ્રોઇંગ
ટેકનિકલ ડ્રોઇંગ અને સ્કીમેટિક અર્થઘટન શીખવે છે.
- સેમેસ્ટર 1 અને 2
- ડ્રોઇંગ સાધનોનો ઉપયોગ: સ્કેલ, કંપાસ, પ્રોટ્રેક્ટર.
- મૂળભૂત પ્રતીકો: પ્રતિરોધક, કેપેસિટર, ડાયોડ, ટ્રાન્ઝિસ્ટર.
- સાદા સર્કિટ ડાયાગ્રામ: પાવર સપ્લાય, એમ્પ્લિફાયર્સ.
- સેમેસ્ટર 3 અને 4
- બ્લૉક ડાયાગ્રામ: માઇક્રોપ્રોસેસર, સંચાર પદ્ધતિ.
- PCB લેઆઉટ ડિઝાઇન: એકલ-સ્તર અને બહુ-સ્તર.
- જટિલ સ્કીમેટિક વાંચવું અને દોરવું (દા.ત., ટીવી, SMPS).
5. રોજગાર યોગ્યતા કૌશલ્ય
નોકરીની તૈયારી અને સૉફ્ટ સ્કિલ્સને વધારે છે.
- સેમેસ્ટર 1 અને 2
- સંચાર કૌશલ્ય: કાર્યસ્થળ પર વાર્તાલાપ, રિપોર્ટ લખવું.
- ટેકનિકલ સેટિંગ્સમાં સમય વ્યવસ્થાપન અને ટીમવર્ક.
- મૂળભૂત આઈટી કૌશલ્ય: MS ઑફિસ, ઇમેઇલ ઉપયોગ.
- સેમેસ્ટર 3 અને 4
- ઉદ્યમશીલતા મૂળભૂત: સમારકામ વ્યવસાય શરૂ કરવું.
- રિઝ્યુમ લખવું અને ઇન્ટરવ્યૂ કૌશલ્ય.
- એડવાન્સ્ડ આઈટી: ઇન્ટરનેટ સંશોધન, ઇલેક્ટ્રોનિક્સ માટે સૉફ્ટવેર ટૂલ્સ.
મૂલ્યાંકન અને પ્રમાણપત્ર
- પરીક્ષાઓ: સેમેસ્ટર પ્રમાણે સૈદ્ધાંતિક અને વ્યવહારિક ઘટકો સાથે યોજાય છે.
- પ્રમાણપત્ર: સફળ ઉમેદવારોને એનસીવીટી તરફથી નેશનલ ટ્રેડ સર્ટિફિકેટ (NTC) મળે છે, જે ભારત અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે માન્ય છે.
- મૂલ્યાંકન: વ્યવહારિક પરીક્ષણ (દા.ત., સર્કિટ એસેમ્બલી), સૈદ્ધાંતિક પરીક્ષા અને પ્રોજેક્ટ મૂલ્યાંકન શામેલ છે.
કારકિર્દીની તકો
- ઉત્પાદન અને સેવા ઉદ્યોગોમાં ઇલેક્ટ્રોનિક ટેકનિશિયન.
- ટેલિકોમ્યુનિકેશન, ગ્રાહક ઇલેક્ટ્રોનિક્સ સમારકામ અને આઈટી હાર્ડવેરમાં ભૂમિકાઓ.
- સમારકામની દુકાનો અથવા ફ્રીલાન્સ સેવાઓ દ્વારા સ્વ-રોજગાર.
- આગળનો અભ્યાસ: ઇલેક્ટ્રોનિક્સ ઇજનેરી ડિપ્લોમામાં લેટરલ એન્ટ્રી.
નોંધ
- આ અભ્યાસક્રમ નવીનતમ એનસીવીટી માર્ગદર્શિકા સાથે સંરેખિત છે અને સંસ્થા અથવા રાજ્ય-વિશિષ્ટ જરૂરિયાતોના આધારે થોડો બદલાઈ શકે છે.
- સૌથી અદ્યતન સંસ્કરણ માટે, ડિરેક્ટોરેટ જનરલ ઑફ ટ્રેનિંગ (DGT) વેબસાઇટ (dgt.gov.in) અથવા તમારી સ્થાનિક આઈટીઆઈનો સંદર્ભ લો.
Trade Type
- 27 views