Welder

आयटीआय वेल्डर ट्रेड अभ्यासक्रम

आयटीआय वेल्डर ट्रेड हा एक वर्षाचा व्यावसायिक प्रशिक्षण कार्यक्रम आहे, जो नॅशनल कौन्सिल फॉर व्होकेशनल ट्रेनिंग (एनसीव्हीटी) द्वारे क्राफ्ट्समन ट्रेनिंग स्कीम (सीटीएस) अंतर्गत चालवला जातो. हा कोर्स व्यक्तींना वेल्डिंग तंत्रे, सुरक्षितता पद्धती आणि धातू निर्मितीमध्ये प्रशिक्षण देतो जेणेकरून ते उत्पादन, बांधकाम आणि ऑटोमोटिव्ह सारख्या उद्योगांमध्ये वेल्डर म्हणून करिअर घडवू शकतील. अभ्यासक्रम दोन सत्रांमध्ये विभागलेला आहे, प्रत्येक सहा महिन्यांचा, आणि त्यात सैद्धांतिक ज्ञान, व्यावहारिक कौशल्ये आणि रोजगारक्षमता प्रशिक्षण समाविष्ट आहे.

कोर्सचे संक्षिप्त वर्णन

• कालावधी: 1 वर्ष (2 सत्रे)
• पात्रता: किमान 8वी उत्तीर्ण (काही संस्थांमध्ये विज्ञान आणि गणितासह 10वी उत्तीर्ण आवश्यक)
• उद्देश: गॅस आणि इलेक्ट्रिक वेल्डिंगमध्ये निपुण असलेले कुशल वेल्डर तयार करणे, जे औद्योगिक वेल्डिंग कामे अचूकतेने आणि सुरक्षिततेने पूर्ण करू शकतील.

अभ्यासक्रमाचे तपशीलवार वर्गीकरण

1. ट्रेड थिअरी (सैद्धांतिक ज्ञान)

वेल्डिंग आणि संबंधित प्रक्रियांचे सिद्धांत आणि संकल्पना यांचा समावेश करते.

सत्र 1

• वेल्डिंगचा परिचय
  • उद्योगांमध्ये वेल्डिंगचे महत्त्व.
  • वेल्डिंगचे प्रकार: गॅस, आर्क आणि रेझिस्टन्स वेल्डिंग.
  • वेल्डरच्या भूमिका आणि जबाबदाऱ्या.
• वेल्डिंग उपकरणे आणि साधने
  • वेल्डिंग ट्रान्सफॉर्मर, जनरेटर आणि रेक्टिफायरचे बांधकाम आणि कार्य.
  • गॅस वेल्डिंग उपकरणे: रेग्युलेटर, होज, टॉर्च आणि नोजल.
  • इलेक्ट्रोड: प्रकार, कार्य आणि कोडिंग (उदा., AWS मानके).
• सुरक्षितता पद्धती
  • वेल्डिंगमधील व्यावसायिक धोके (आग, विजेचा धक्का, धूर).
  • वैयक्तिक संरक्षण उपकरणे (PPE): वेल्डिंग हेल्मेट, हातमोजे, एप्रन.
  • आग प्रतिबंध आणि जळणे/दुखापतीसाठी प्राथमिक उपचार.
• वेल्डिंग प्रक्रिया
  • ऑक्सी-ऍसिटिलीन वेल्डिंग आणि कटिंग: सिद्धांत आणि उपयोग.
  • शील्डेड मेटल आर्क वेल्डिंग (SMAW): मूलभूत आणि इलेक्ट्रोड निवड.
  • धातूचे गुणधर्म: फेरस आणि नॉन-फेरस धातू, उष्णतेचा परिणाम.
• मूलभूत धातूशास्त्र
  • धातूंची वेल्डेबिलिटी: स्टील, ऍल्युमिनियम, तांबे.
  • वेल्डिंगचा धातू संरचनेवर परिणाम (विकृती, तणाव).

सत्र 2

• प्रगत वेल्डिंग तंत्रे
  • गॅस मेटल आर्क वेल्डिंग (GMAW/MIG): उपकरणे आणि प्रक्रिया.
  • गॅस टंगस्टन आर्क वेल्डिंग (GTAW/TIG): सिद्धांत आणि उपयोग.
  • प्लाझ्मा आर्क कटिंग आणि वेल्डिंग: तंत्रे आणि सुरक्षितता.
• वेल्ड दोष
  • दोषांचे प्रकार: छिद्रता, भेगा, अपूर्ण संलयन.
  • वेल्ड दोषांची कारणे आणि उपाय.
• वेल्डिंग पोझिशन
  • फ्लॅट, हॉरिझॉन्टल, व्हर्टिकल आणि ओव्हरहेड वेल्डिंग पोझिशन.
  • मल्टी-पास वेल्डिंगची तंत्रे.
• तपासणी आणि गुणवत्ता नियंत्रण
  • वेल्डचे दृश्य तपासणी.
  • गेज आणि नॉन-डिस्ट्रक्टिव्ह टेस्टिंग (NDT) ची मूलतत्त्वे.
• औद्योगिक उपयोग
  • निर्मिती, पाइपलाइन आणि संरचनात्मक कामात वेल्डिंग.
  • वेल्डिंग प्रतीके आणि ब्लूप्रिंट वाचन.

2. ट्रेड प्रॅक्टिकल (व्यावहारिक कौशल्य)

व्यावहारिक वेल्डिंग कौशल्य विकसित करण्यावर लक्ष केंद्रित करते.

सत्र 1

• मूलभूत वेल्डिंग सराव
  • ऑक्सी-ऍसिटिलीन वेल्डिंग आणि कटिंग उपकरणे सेट करणे.
  • माइल्ड स्टील प्लेटवर सरळ कट आणि बेव्हल कट करणे.
  • गॅस वेल्डिंगद्वारे फिलर रॉडसह आणि त्याशिवाय बीड चालवणे.
• आर्क वेल्डिंग कौशल्य
  • SMAW वापरून आर्क सुरू करणे आणि सरळ बीड जमा करणे.
  • फ्लॅट पोझिशनमध्ये बट जॉइंट आणि लॅप जॉइंट.
  • माइल्ड स्टील प्लेटवर फिलेट वेल्ड.
• सुरक्षितता सराव
  • वेल्डिंग कामादरम्यान PPE चा योग्य वापर.
  • गॅस सिलिंडर आणि रेग्युलेटर सुरक्षितपणे हाताळणे.
  • आपत्कालीन प्रक्रियांचा सराव (उदा., आग विझवणे).
• धातू तयारी
  • धातू पृष्ठभागाची स्वच्छता आणि किनार तयारी.
  • स्टील रूल, स्क्वेअर आणि पंच वापरून मोजमाप आणि चिन्हांकन.

सत्र 2

• प्रगत वेल्डिंग सराव
  • MIG वेल्डिंग: माइल्ड स्टीलवर बट, लॅप आणि फिलेट जॉइंट.
  • TIG वेल्डिंग: स्टेनलेस स्टील आणि ऍल्युमिनियमच्या पातळ शीटवर फ्यूजन वेल्ड.
  • पाइप वेल्डिंग: हॉरिझॉन्टल पोझिशनमध्ये सिंगल V-बट जॉइंट.
• कटिंग तंत्रे
  • विविध धातूंवर प्लाझ्मा आर्क कटिंग.
  • स्टील प्लेटवर जटिल आकारांचे प्रोफाइल कटिंग.
• वेल्ड चाचणी
  • विनाशकारी चाचणीसाठी नमुने तयार करणे (उदा., बेंड टेस्ट).
  • वेल्ड दोष ओळखणे आणि सुधारणे.
• प्रोजेक्ट कार्य
  • वेल्डिंग तंत्रांचा वापर करून छोट्या संरचना (उदा., फ्रेम, ग्रिल) बनवणे.
  • घसरलेल्या धातू घटकांची दुरुस्ती.

3. वर्कशॉप गणना आणि विज्ञान

वेल्डिंगसाठी गणितीय आणि वैज्ञानिक आधार प्रदान करते.

• मोजमाप आणि गणना
  • वेल्डिंगशी संबंधित लांबी, क्षेत्रफळ आणि घनफळ यांची एकके.
  • इलेक्ट्रोड वापर आणि वेल्डिंग वेळेची गणना.
• भूमिती
  • वेल्डिंग जॉइंटमधील कोन आणि आकार (उदा., V-ग्रूव्ह, फिलेट).
  • वेल्ड पोझिशनिंगसाठी मूलभूत त्रिकोणमिती.
• विज्ञान संकल्पना
  • धातूंवर उष्णता हस्तांतरण आणि त्याचा परिणाम.
  • वेल्डिंगमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या गॅस (ऑक्सिजन, ऍसिटिलीन) चे गुणधर्म.

4. अभियांत्रिकी रेखाचित्र

तांत्रिक रेखाचित्रांचे अर्थ लावणे आणि तयार करणे शिकवते.

• मूलभूत रेखाचित्र कौशल्य
  • रेखाचित्र साधनांचा वापर: स्केल, कंपास, प्रोट्रॅक्टर.
  • साध्या वस्तूंचे ऑर्थोग्राफिक प्रोजेक्शन.
• वेल्डिंग प्रतीके
  • BIS/ISO मानकांनुसार वेल्डिंग प्रतीके समजणे.
  • वेल्ड जॉइंटचे स्केचिंग (बट, फिलेट, लॅप).
• ब्लूप्रिंट वाचन
  • वेल्डिंग कामासाठी बांधकाम रेखाचित्रांचे अर्थ लावणे.
  • वेल्डेड असेंब्लीचे सेक्शनल दृश्य काढणे.

5. रोजगारक्षमता कौशल्य

नोकरीसाठी तयारी आणि सॉफ्ट स्किल्स वाढवते.

• संचार कौशल्य
  • कामाच्या ठिकाणी सुपरवायझर आणि सहकाऱ्यांशी संवाद.
  • वेल्डिंग कामांवर मूलभूत अहवाल लिहिणे.
• कामाच्या ठिकाणी कौशल्य
  • औद्योगिक वातावरणात वेळ व्यवस्थापन आणि टीमवर्क.
  • स्वयंरोजगारासाठी उद्योजकतेची मूलतत्त्वे.
• आयटी साक्षरता
  • कागदपत्रे आणि ऑनलाइन संसाधनांसाठी संगणकाचा वापर.
  • वेल्डिंग सिम्युलेशन सॉफ्टवेअरचा परिचय.

मूल्यमापन आणि प्रमाणपत्र

• परीक्षा: सत्रानुसार सिद्धांत आणि व्यावहारिक घटकांसह आयोजित.
• प्रमाणपत्र: यशस्वी उमेदवारांना एनसीव्हीटीकडून नॅशनल ट्रेड सर्टिफिकेट (NTC) मिळते, जे भारतभर नोकरी आणि पुढील प्रशिक्षणासाठी मान्य आहे.
• मूल्यमापन: व्यावहारिक चाचण्या (उदा., वेल्ड गुणवत्ता), सिद्धांत परीक्षा आणि प्रोजेक्ट मूल्यमापन समाविष्ट.

करिअरच्या संधी

• उत्पादन, बांधकाम, जहाजबांधणी आणि ऑटोमोटिव्ह उद्योगांमध्ये वेल्डर.
• अनुभवासह वेल्डिंग सुपरवायझर किंवा निरीक्षक म्हणून संधी.
• फॅब्रिकेशन वर्कशॉपद्वारे स्वयंरोजगार.

टीप

• हा अभ्यासक्रम नवीनतम एनसीव्हीटी मार्गदर्शक तत्त्वांशी संरेखित आहे आणि संस्था किंवा राज्य-विशिष्ट गरजांनुसार थोडा बदलू शकतो.
• सर्वात अद्ययावत आवृत्तीसाठी, डायरेक्टरेट जनरल ऑफ ट्रेनिंग (DGT) वेबसाइट (dgt.gov.in) किंवा तुमच्या स्थानिक आयटीआयचा संदर्भ घ्या.