इलेक्ट्रीशियन (Electrician)

⚙️ ITI ट्रेड: इलेक्ट्रीशियन (Electrician)

📘 कोर्स परिचय

"इलेक्ट्रीशियन" हा दोन वर्षांचा कोर्स आहे, जो राष्ट्रीय व्यवसाय प्रशिक्षण परिषद (NCVT) अंतर्गत Craftsman Training Scheme (CTS) अंतर्गत चालतो.
विद्यार्थ्यांना विद्युत प्रणालींचे इन्स्टॉलेशन, देखभाल व दुरुस्ती यामध्ये प्रशिक्षित केले जाते जेणेकरून ते पुढील कामांसाठी तयार होतील:
🔌 इलेक्ट्रीशियन | 🔧 वायरमन | ⚡ इलेक्ट्रिकल टेक्निशियन

📚 मुख्य विषय:

• ट्रेड थिअरी

• ट्रेड प्रॅक्टिकल

• वर्कशॉप गणित व विज्ञान

• अभियांत्रिकी रेखाचित्र

• रोजगार कौशल्ये

🧠 १. ट्रेड थिअरी (Trade Theory)

विद्युत प्रणाली, उपकरणे व सुरक्षा यांचे सैद्धांतिक ज्ञान 📖

🔹 पहिले वर्ष (Year 1)

🔌 इलेक्ट्रीशियन ट्रेडचा परिचय

• ट्रेडचे महत्त्व आणि व्याप्ती

• उद्योगांमध्ये इलेक्ट्रीशियनची भूमिका

⚡ मूलभूत विद्युत ज्ञान

• करंट, व्होल्टेज, रेझिस्टन्स, पॉवर

• ओहमचे नियम व त्याचा वापर

• सिरीज व पॅरलल सर्किट्स

🧰 उपकरणे व साधने

• हँड टूल्स: प्लायर, स्क्रू ड्रायव्हर, टेस्टर

• पॉवर टूल्स: ड्रिल, ग्राइंडर

🔌 वायरिंग प्रणाली

• प्रकार: घरगुती 🏠, व्यावसायिक 🏢, औद्योगिक 🏭

• केबल्स, कंडक्टर्स, इन्सुलेटर्स

• स्विचेस, सॉकेट्स, जंक्शन बॉक्सेस

⚠️ सुरक्षा प्रथाः

• विद्युत धोक्यांपासून संरक्षण

• PPE वापर: ग्लोव्ह्ज, हेल्मेट, बूट

• विद्युत अपघातांवर प्राथमिक उपचार

🔋 विद्युत घटक

• रेझिस्टर्स, कॅपेसिटर्स, इंडक्टर्स

• फ्यूज, सर्किट ब्रेकर, रिले

🔍 मापन साधने

• मल्टीमीटर, अॅमीटर, व्होल्टमीटर

• विद्युत घटकांचे मोजमाप

🔹 दुसरे वर्ष (Year 2)

🔁 प्रगत विद्युत प्रणाली

• AC/DC प्रणाली, सिंगल व थ्री फेज

• ट्रान्सफॉर्मर – प्रकार व कार्य

• मोटर्स – DC, इंडक्शन, सिंगक्रोनस

⚡ ऊर्जा वितरण

• घरगुती व औद्योगिक सप्लाय

• प्लेट व पाईप अर्थिंग

• लोड कॅल्क्युलेशन व ऊर्जा बचत

⚙️ विद्युत यंत्रणा

• जनरेटर – बांधणी व कार्य

• मोटर स्टार्टर व नियंत्रण सर्किट

🌞 अक्षय ऊर्जा प्रणाली

• सौर ऊर्जा व वाऱ्यावर आधारित प्रणाली

• सोलर पॅनल्स व इन्व्हर्टर बसविणे

🔧 मेंटेनन्स व समस्या निराकरण

• उपकरणांची नियमित तपासणी

• वायरिंग व यंत्रणांमध्ये दोष शोधणे

📏 नियम व मानके

• भारतीय विद्युत नियम

• ऊर्जा कार्यक्षमतेचे मानक

🛠️ २. ट्रेड प्रॅक्टिकल (Trade Practical)

📅 पहिले वर्ष

• हँड टूल्स वापरून वायर कापणे, जोडणी करणे

• मल्टीमीटरने मोजमाप करणे

• फ्लुरोसंट दिवे, पंखे, बेल्स बसवणे

• अर्थिंग प्रणाली बसवणे

• घटकांची टेस्टिंग

📅 दुसरे वर्ष

• थ्री-फेज वायरिंग

• मोटर नियंत्रण सर्किट तयार करणे (DOL, स्टार-डेल्टा)

• मोटर व ट्रान्सफॉर्मर एकत्र करणे व चाचणी

• सोलर पॅनल इन्स्टॉलेशन

• घरगुती उपकरणे दुरुस्ती (पंखे, इस्त्री, हीटर)

• प्रोजेक्ट कार्य: एक संपूर्ण वायरिंग प्रोजेक्ट तयार करणे

🔢 ३. वर्कशॉप गणित व विज्ञान

• ऊर्जा व पॉवर कॅल्क्युलेशन (kW, kWh)

• रेझिस्टन्स, कॅपेसिटन्स, इंडक्टन्स

• चुंबकत्व व विद्युत प्रेरण

📐 ४. अभियांत्रिकी रेखाचित्र

• विद्युत चिन्हे व सर्किट रेखाचित्र

• सिंगल लाइन व वायरिंग लेआउट

• मोटर व ट्रान्सफॉर्मर वाइंडिंग आरेखन

💼 ५. रोजगार कौशल्ये (Employability Skills)

• 💬 संवाद कौशल्य – पर्यवेक्षक, ग्राहकांशी संपर्क

• ⏰ वेळ व्यवस्थापन, 🧩 टीम वर्क, 🤝 समस्या सोडवणे

📘 कोर्स तपशील

• ⏳ कालावधी: २ वर्षे (प्रत्येकी ६ महिन्यांचे ४ सेमिस्टर)

• 🎓 पात्रता: विज्ञान व गणितासह १० वी उत्तीर्ण

• 🎯 उद्दिष्ट: विद्युत कामांमध्ये (इंस्टॉलेशन, दुरुस्ती, देखभाल) कौशल्य विकसित करणे

👉 टीप: अभ्यासक्रम NCVT च्या चौकटीत आहे व काही बदल राज्य किंवा ITI नुसार असू शकतात. अधिकृत माहिती DGT वेबसाइट किंवा स्थानिक ITI कडून मिळवा.